Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 72 nci maddesinde, ".Yer değiştirme suretiyle atanmaya tabi memurun atandığı yerde eşinin atanacağı teşkilatın bulunmaması ya da teşkilatı olmakla birlikte niteliğine uygun münhal bir görev bulunmaması ve ilgilinin de talebi halinde, bu personele eşinin görev süresi ile sınırlı olmak üzere aşağıdaki şartlarda izin verilebilir.

Bu suretle izin verilenlere, aylık ve diğer ödemelerine karşılık olarak, aylık (taban ve kıdem aylığı dahil), ek gösterge, zam ve tazminatlarının kanuni kesintiler düşüldükten sonraki net miktarının, eşleri;

a) Olağanüstü Hal Bölgesine dahil illerle bu illere mücavir olarak belirlenen illerde görevli olanlara% 60'ı,

b) Kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde görevli olanlara% 50'si,

c) Kalkınmada 2 nci derecede öncelikli yörelerde görevli olanlara% 25'i,

kurumlarınca kadro tasarrufundan ödenir.

Eşleri diğer yörelerde görevli olanlar ise ücretsiz izinli sayılır.

Yukarıda sayılanların kadroları eşlerinin görevlendirme süresiyle sınırlı olarak saklı tutulur. Ancak, bu süre memuriyet boyunca 4 yılı hiç bir surette geçemez. Bunların kademe ilerlemesi; emeklilik ve diğer bütün hakları ve yükümlülükleri devam eder. Ancak ücretsiz izin verilenlerin bu sürelerinin emeklilikten sayılabilmesi için kesenek ve kurum karşılıklarının her ay kendileri tarafından T.C. Emekli Sandığına yatırılması gerekir." hükmü, 77 nci maddesinde, "Yabancı memleketlerin resmi kurumları veya uluslararası kuruluşlarda kurumlarının muvafakati ile görev alacak memurlara, ilgili Bakanın onayı ile (her üç yılda bir Bakan onayı yenilenmek kaydıyla) memuriyeti süresince yabancı memleketlerin resmi kurumlarında on yıla, uluslararası kuruluşlarda yirmibir yıla kadar aylıksız izin verilebilir." hükmü, 108 inci maddesinde ise,

"A) Memura, 105 inci maddenin son fıkrası uyarınca verilen iznin bitiminden itibaren, sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, istekleri üzerine onsekiz aya kadar aylıksız izin verilebilir.

B) Doğum yapan memura, 104 üncü madde uyarınca verilen doğum sonrası analık izni süresinin veya aynı maddenin (F) fıkrası uyarınca verilen izin süresinin bitiminden; eşi doğum yapan memura ise, doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine yirmidört aya kadar aylıksız izin verilir.

C) Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan eşin münferit olarak evlat edinmesi halinde memur olan eşlerine, 104 üncü maddenin (A) fıkrası uyarınca verilen sekiz haftalık iznin veya aynı maddenin (F) fıkrası uyarınca izin kullanılması halinde bu iznin bitiminden itibaren, istekleri üzerine yirmi dört aya kadar aylıksız izin verilir. Evlat edinen her iki eşin memur olması durumunda bu süre, eşlerin talebi üzerine yirmidört aylık süreyi geçmeyecek şekilde, birbirini izleyen iki bölüm halinde eşlere kullandırılabilir.

D) Özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kendilerine aylıksız izin verilenler de dahil olmak üzere burslu olarak ya da bütçe imkanlarıyla yetiştirilmek üzere yurtdışına gönderilen veya sürekli görevle yurtiçine ya da yurtdışına atanan veya en az altı ay süreyle yurtdışında geçici olarak görevlendirilen memurlar veya diğer personel kanunlarına tabi olanlar ile yurtdışına kamu kurumlarınca gönderilmiş olan öğrencilerin memur olan eşleri ile 77 nci maddeye göre izin verilenlerin memur olan eşlerine görev veya öğrenim süresi içinde aylıksız izin verilebilir.

E) Memura, yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla beş hizmet yılını tamamlamış olması ve isteği halinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak üzere, toplam bir yıla kadar aylıksız izin verilebilir. Ancak, olağanüstü hal veya genel hayata müessir afet hali ilan edilen bölgelere 72 nci madde gereğince belli bir süre görev yapmak üzere zorunlu olarak sürekli görevle atananlar hakkında bu bölgelerdeki görev süreleri içinde bu fıkra hükmü uygulanmaz.

.G) Muvazzaf askerliğe ayrılan memurlar askerlik süresince görev yeri saklı kalarak aylıksız izinli sayılır." hükmü yer almaktadır.

Aylıksız izin konusunda bazı hallerde idarenin izni verip vermeme konusunda takdir yetkisi olmakla birlikte bazı durumlarda bu iznin idare tarafından verilmesi ilgilinin isteği halinde zorunludur. Ayrıca aylıksız izin süreleri konusunda göre değişkenlik göstermektedir.

Yukarıdaki hükümler ve açıklamalar göz önünde bulundurulduğunda, aylıksız iznin aşağıdaki durumlarda kullanılabileceği değerlendirilmektedir:

-Yer değiştirme suretiyle atanmaya tabi memurun eşinin; atanacağı teşkilat yoksa, atanabileceği teşkilat olmakla birlikte niteliğine uygun boş bir görev olmazsa ve ilgili de kabul ederse eşinin net maaşının belli oranlardaki kısımlar (%60,%50,%25) OHAL bölgesine dahil illerde, kalkınmada 1. ve 2. Derecede öncelikli yörelerde bulunmaları halinde kurumlarınca ödenmektedir. Ancak bu iller dışındaki yerlerde ise ilgili aylıksız izinli sayılmaktadır. Burada ilgilinin kadrosu eşinin görev süresi boyunca saklı tutulmakla birlikte aylıksız izinli sayılma hali hiçbir surette 4 yılı geçememektedir.

-Yabancı memleketlerin resmi kurumları veya uluslararası kuruluşlarda görev alındığında bu izin verilebilecektir. İdarenin bu konuda takdir yetkisi bulunmaktadır. Ayrıca bu izin, Bakan onayıyla verilebilmektedir. Yabancı memleketlerin resmi kurumlarında 10 yıla kadar, uluslararası kuruluşlarda 21 yıla kadar verilebilmektedir. (Birleşmiş Milletler, Uluslararası Çalışma Örgütü, Uluslararası Göç Örgütü) vb.

-Ana, baba, eş ve çocuklar ile kardeşlerden biri için kullanılan refakat izninin bitiminden itibaren sağlık kurulu (heyet) raporuyla belgelendirilmesi halinde 18 aya kadar izin verilebilmektedir. Bu izin türünde de idarenin takdir yetkisi bulunmaktadır.

-Doğum sonrası analık izin süresi ( 8 hafta) sonunda, bazı durumlarda çalışmaya uygun olunduğunda doğum öncesi kullanılmayan izinler de doğum sonrası sürelere eklenebilmektedir. Dolayısıyla doğum sonrası analık izninin bitiminden itibaren 24 aya kadar izin verilmektedir. İlgilinin isteği üzerine idare bu izni vermek zorundadır. İdarenin takdir yetkisi bulunmamaktadır.

-Eşi doğum yapan memur, doğum tarihinden itibaren isteği üzerine bu izni kullanabilmektedir. Bu izin süresi de 24 aya kadar verilebilmektedir. İdarenin bu konuda takdir yetkisi yoktur.

-Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun evlat edinilmesi (memurun ve/veya eşinin) halinde memura verilen 8 haftalık mazeret izninin bitiminden itibaren veya doğum sonrası analık izni süresi sonunda kadın memurun yarım zamanlı çalışma süreleri sonunda (ilk doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda 6 ay süreyle; çoğul doğumda bu sürelere 1 er ay ilave edilmekte ve çocuk engelli doğarsa veya doğumdan sonraki 12 ay içinde engellilik durumu tespit edilirse bu süreler 12 ay olarak uygulanmaktadır) istekleri halinde 24 aya kadar izin verilmektedir. İdarenin bu konuda takdir yetkisi yoktur.

-Özel burs sağlayan ve bu sebeple kendisine aylıksız izin verilenler, burslu olarak veya bütçe imkanlarıyla yetiştirilmek amacıyla yurtdışına gönderilenler, sürekli görevle yurtiçi veya yurtdışına atananlar veya en az 6 ay süreyle yurtdışında geçici görevlendirilen memurlar veya diğer personel kanunlarına tabi olanlar ile yurtdışına kamu kurumlarınca gönderilmiş olan öğrencilerin memur eşleri ile yabancı memleketlerin resmi kuruluşları veya uluslararası kuruluşlarda görev alanların memur olan eşlerine görev veya öğrenim süresi boyunca aylıksız izin verilebilmektedir. Bu konuda idarenin takdir yetkisi bulunmaktadır.

-Yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla yani, her ne surette olursa olsun kamu kurum ve kuruluşlarında geçen süreler ile kamu kurum ve kuruluşlarında geçmese dahi memurun kazanılmış hak aylığında değerlendirilen süreler esas alınarak memurun 5 hizmet yılını tamamlamış olması kaydıyla ve ilgilinin memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak üzere toplam 1 yıla kadar izin verilebilmektedir. Bu izin konusunda ilgilinin isteği olsa da idarenin takdir yetkisi bulunmaktadır. Öte yandan, OHAL veya genel hayatı etkileyecek afet hali ilan edilen yerlerde görev yapanlar bu aylıksız izin hakkından yararlanamayacaktır.

-Askerlik görevini yerine getirmek üzere muvazzaf askerliğe ayrılanlar askerlik süresi boyunca görev yeri saklı kalmak şartıyla izinli sayılmaktadır.